Healing a Broken World: jezuïeten en ecologie

Healing a Broken World: jezuïeten en ecologie

door PP Lembrechts S.J. en Samuel Overloop S.J.

door PP Lembrechts S.J. en Samuel Overloop S.J.

In 2011 verscheen Healing a Broken World. Special Report on Ecology van de Werkgroep Ecologie van de Sociëteit. De studie van 68 bladzijden wordt hier kort samengevat. Het is een praktisch document, dat vooral wil aanzetten tot handelen. Daarom worden de concrete wenken die de studie besluiten in hun geheel gepresenteerd. 

 Wordingsgeschiedenis

Ecologie: moeten jezuïeten zich daarmee bezighouden? Dat de zorg voor het behoud van de schepping een dimensie is van de zending van de orde is een inzicht dat in de voorbije decennia stelselmatig is gegroeid. De eerste gezaghebbende uitspraak hierover staat in het decreet 1 van de 33e Algemene Congregatie (1983): “De afwijzing van een liefdevolle Schepper leidt tot de ontkenning van de waardigheid van de menselijke persoon en de willekeurige vernietiging van het milieu” (nr. 35). Aldus gaf deze Congregatie wel een theologische interpretatie van de zorg voor het milieu, maar ze nam de ecologie niet op in de lijst van “nieuwe situaties en noden” verderop in het document (nr. 45).

In de aanloop naar de 34e Algemene Congregatie (1995) werden door verschillende jezuïetenprovincies negentien postulaten over ecologie ingediend. De Congregatie kon deze niet diepgaand behandelen, maar gaf wel als aanbeveling aan pater Generaal de betekenis van de milieuproblematiek voor de Sociëteit van Jezus te laten onderzoeken (decreet 20).

Het Secretariaat voor het Sociale Apostolaat in Rome startte de reflectie over het onderwerp. Zo’n vijftig jezuïeten uit de hele wereld brachten hun deskundigheid samen (in de lijst vinden we o.a. de naam van Johan Verschueren). Dit leverde in 1999 een tekst van 79 pagina’s op: We Live in a Broken World. Reflections on Ecology (de titel komt uit decreet 6, nr. 14 van de 34e Algemene Congregatie: “Wij leven in een gebroken wereld, waarin de mensen behoefte hebben aan integrale genezing, en de kracht daarvoor komt uiteindelijk van God”). De bedoeling van dit document was oriëntaties te bieden voor “onze manier van doen”. Het is een grondige bezinning over het belang van de ecologie voor de zending van de jezuïeten, maar blijft tamelijk theoretisch.

We Live in a Broken World werd geschreven op een moment waarop sommigen op onze aardbol die “gebrokenheid” inderdaad ondervonden, maar de grote meerderheid zich nog weinig van de problemen bewust was. In de jaren die volgden werd de omvang van het ecologische vraagstuk echter almaar groter en groeide het bewustzijn van de uitdagingen waarvoor onze wereld staat, ook bij de jezuïeten. Op de 35e Algemene Congregatie (2008) werd dan ook een nog groter aantal voorstellen in verband met ecologie ingediend. De vergadering vaardigde geen afzonderlijk decreet over ecologie uit, maar nam het thema op in het decreet over “onze zending in deze tijd” (decreet 3). Daarin wordt de zending van de jezuïeten – in overeenstemming met de sociale leer van de kerk – omschreven als de opdracht om goede relaties tot stand te brengen met God, met de andere mensen en met de schepping. De zorg voor het milieu moet, aldus dit decreet, begrepen worden in samenhang met de twee andere fundamentele relaties, die met God en die met de medemens. Nog anders gezegd, en aansluitend bij vroegere Algemene Congregaties: de inspanning voor een juiste houding tegenover de schepping heeft te maken met onze inzet voor het geloof (de relatie tot God) en onze bevordering van de rechtvaardigheid (de relatie tot de ander).

In 2009 werd het Secretariaat voor het Sociale Apostolaat een Secretariaat voor Sociale Rechtvaardigheid en Ecologie. Om de visie van de 35e Algemene Congregatie te verwezenlijken richtte dit secretariaat in 2010 een Werkgroep Ecologie op. Deze werkgroep werd gevraagd praktische aanbevelingen te formuleren, opdat de bekommernis voor het milieu in alle werken van de Sociëteit een plaats zou krijgen. Opnieuw werd een groot aantal jezuïeten en medewerkers over de hele wereld geraadpleegd, onder wie Jacques Haers van de Vlaamse provincie. De aanbevelingen van de werkgroep werden in 2011 gepubliceerd in Healing a Broken World. Special Report on Ecology (Social Justice and Ecology Secretariat, Promotio Iustitae, nr. 106, 2011/2, 68 blz.; www.sjweb.info/sjs/pjnew – ook in het Frans, Spaans en Italiaans).

Inhoud

Healing a Broken World volgt de methode zien-oordelen-handelen, bekend uit de sociale leer van de kerk. Het document kijkt eerst naar de wereld waarin wij leven (“zien”) en probeert de situatie van de planeet zo eerlijk mogelijk in kaart te brengen. Wij leven niet in het paradijs, integendeel. De meeste problemen zijn door de mens veroorzaakt en worden hoe langer hoe erger. De opsomming van wat allemaal misgaat is niet bedoeld om te ontmoedigen, maar om het besef aan te scherpen van de hoogdringendheid van concrete maatregelen. Het rapport onderstreept het bekende maar vaak miskende feit dat de armen het meest onder de milieucrisis lijden – dat gebeurt al en zal in de toekomst in toenemende mate gebeuren. Jezuïeten mogen de ogen niet sluiten voor deze tragedie.

Om deze bevindingen juist te kunnen interpreteren (de tweede stap: “oordelen”) past de werkgroep verschillende filters op de gegevens toe. De principes van de ignatiaanse spiritualiteit, de reflecties en richtlijnen van de recente Algemene Congregaties, de Bijbel, de katholieke sociale leer, inzichten uit de sociale wetenschappen, visies van andere wereldgodsdiensten, etc. helpen om zich een oordeel te vormen en te zoeken naar een antwoord op de crisis. De milieuproblemen zijn enorm en complex. Daarom is het van belang zoveel mogelijk met andere mensen en instellingen samen te werken. Maar de Sociëteit kan wel een eigen bijdrage leveren.

Het belangrijkste is wat dit document zegt over de derde stap, “handelen”. De politieke leiders zijn er niet in geslaagd doeltreffende maatregelen te nemen om de ecologische crisis aan te pakken. De mislukte klimaatconferentie van december 2009 in Kopenhagen is daarvan het trieste symbool. Nooit in de geschiedenis waren zoveel staatshoofden en regeringsleiders bij mekaar, maar hoewel ze het er allemaal over eens waren dat de klimaatverandering een ernstige bedreiging vormt voor het leven op aarde, bleek het onmogelijk enige overeenkomst te sluiten die voldoende ambitieus, efficiënt en globaal was.

Van bovenaf moet geen verandering worden verwacht, een ommekeer zal van onderuit moeten komen. Daarom formuleert Healing a Broken World tot slot een rist aanbevelingen en praktische suggesties als een uitnodiging aan diegenen die zich geroepen voelen om te antwoorden op de in de voorgaande hoofdstukken geschetste uitdagingen.

Het document van 1999, We Live in a Broken World, was vooral een bezinning over de theoretische grondslagen van de inzet van de Sociëteit voor meer ecologische solidariteit. Het nieuwe rapport legt het zwaartepunt bij de concrete actie. Het bouwt voort op de inzichten van de tekst van 1999, maar trekt deze vooral door naar de praktijk. Healing a Broken World is vooral een doe-document. Je zou het kunnen bekijken als een serie praktische aanbevelingen voorafgegaan door een lange inleiding.

Acht aanbevelingen worden in detail uitgewerkt. Ze zijn gericht aan alle jezuïeten en medewerkers, en in het bijzonder aan hen die verantwoordelijk zijn voor communicatie en media, aan instellingen van hoger onderwijs, aan theologische faculteiten en onderzoekscentra, aan spirituele, pastorale en sociale centra, en aan hen die belast zijn met het bestuur, de apostolische planning en de vorming in de Sociëteit.

Daarop volgen 31 suggesties waarmee iedereen in het leven van elke dag aan de slag kan gaan. Ze willen helpen om van onderuit mee te werken aan verandering. Na het zien en het oordelen is het nu tijd om te handelen. Hieronder geven we de volledige lijst van praktische wenken. Wat kunt u, uw communiteit, religieuze gemeenschap, centrum of instituut doen om bij te dragen aan de “genezing van onze gebroken wereld”?

***

De suggesties

Algemeen

I.     De omvang van onze consumptie en ons consumptiepatroon bekijken en ons ertoe verbinden die consumptie te verminderen.

II.     In de jezuïetencommuniteiten van het tot stand brengen van rechtvaardige relaties tot de schepping een onderwerp van gebed maken. Er bestaat een behoefte om relevante teksten en materiaal voor gemeenschappelijk gebed en communiteitsretraites te ontwikkelen en te verspreiden.

III.     De jezuïeten en het personeel in onze instellingen wegwijs maken in ecologie, ze hulpmiddelen aanreiken en praktische maatregelen doorgeven.

IV.     Instrumenten en begrippen aanreiken die communiteiten en instellingen kunnen helpen een duurzamere manier van leven te ontwerpen: ecologische voetafdruk meten, op lokale markten kopen, enz.

V.     Op provincieniveau sites over ecologie opzetten.

Mobiliteit en communicatie

I.     De wijze waarop we ons verplaatsen bekijken en actief op zoek gaan naar alternatieven, bv. minder de auto en meer het openbaar vervoer of de fiets nemen.

II.     Een tegenwicht vormen tegen de CO2-uitstoot door het luchtverkeer door te investeren in ecologische projecten van de Sociëteit.

III.     Voorzieningen treffen voor video- of skypeconferenties in plaats van vliegtuigreizen.

 

Woonruimten en gebouwen

I.     Energie-audits laten uitvoeren, de invloed van onze gebouwen op de omgeving laten meten om de ecologische voetafdruk van onze communiteit, ons werk en onze provincie te bepalen.

II.     Daarop inspelen door beheersplannen op te stellen die nauwlettend toezien op de werking van onze instellingen. Milieucertificaten voor onze (nieuwe) gebouwen aanvragen.

III.     Dit kan ons ertoe aanzetten om te investeren in energiezuinige verwarming en klimaatregeling, in aangepaste elektrische apparatuur, zonne-energie en andere vormen van hernieuwbare energie, etc.

IV.     In al onze communiteiten en werken, in het bijzonder in de vormingshuizen, zou de recyclage van vergankelijke en onvergankelijke materialen tot de dagelijkse praktijk moeten behoren.

V.     Waar mogelijk zouden we architecten en ingenieurs moeten aanbevelen die milieubewust zijn en die de provincie kunnen helpen bij het ontwerpen van gebouwen.

VI.     Bij elke nieuwe constructie moet men nadenken over ecotoiletten, holle in elkaar grijpende blokken, zonne-energie om water te verwarmen, natuurlijk licht in het gebouw, het opvangen en opslaan van regenwater, biogas en grijs water.

 

Voeding

I.     Vormingscursussen aanbieden waarin men duurzame manieren leert kennen om voedsel in te kopen, bij voorkeur biologische producten uit de eigen omgeving en afkomstig van eerlijke handel.

II.     Verspilling van voedsel zoveel mogelijk beperken, organisch keukenafval tot compost verwerken.

III.     Vegetarische (vleesloze) dagen of weken aanmoedigen in alle communiteiten, in het bijzonder maar niet uitsluitend tijdens de vasten.

IV.     Zo mogelijk geen water uit flessen drinken.

V.     Communiteiten die er plaats voor hebben kunnen groenten kweken.

 

Elektronische en huishoudelijke apparaten en andere onvergankelijke goederen

I.     In al onze communiteiten en werken moet dit de richtlijn zijn: in aantal verminderen, recycleren en hergebruiken.

II.     Onze neiging om hebbedingetjes te verzamelen kritisch bekijken; altijd de vraag stellen: heb ik dit echt nodig?

III.     Alle elektronische spullen die kapot zijn of niet meer gebruikt worden op de juiste manier recycleren.

IV.     Als nieuwe toestellen gekocht worden, speciale aandacht besteden aan energie-zuinigheid en levensduur.

V.     Herlaadbare batterijen gebruiken.

VI.     Elektronische apparatuur niet in wachtstand laten staan; de stekker uit het stopcontact trekken.

VII.     Als je kleren koopt, je ervan verzekeren dat ze gemaakt zijn van natuurlijke, organisch verbouwde vezels en afkomstig van eerlijke handel.

 

Onderhoudsproducten

I.     Biologisch afbreekbare onderhoudsproducten gebruiken, in het bijzonder wanneer er problemen zijn met de verwerking van afvalwater.

II.     Gebruik hygiëneproducten op basis van papier dat afkomstig is van gerecycleerd materiaal.

III.     Gebruik textiel dat gewassen kan worden in plaats van te worden weggegooid.

 

Financieel beheer

I.     facsi zou enkele fondsen kunnen bestemmen voor milieuprojecten in de wereldwijde Sociëteit.

II.     Provincies zouden moeten investeren volgens sociaal en ecologisch verantwoorde criteria.

 

Meer over jezuïeten en ecologie:

 www.ignatiusguelph.ca/ecology

www.sjapc.net/what-we-do/ecology

www.ecojesuit.com

 

Citaat

Het leven is een gave waarin God scheppend aan het werk is. De verdieping van deze geloofservaring vraagt om een ommekeer in de manier waarop wij ingaan op de dringende opgave om ons met de schepping te verzoenen. Deze gave van God, deze bron van leven is tot koopwaar geworden, materieel en exploiteerbaar. De wereld is vol paradoxen. Zij brengt ons van ons stuk en beschuldigt ons, maar geeft terzelfdertijd aanmoedigende signalen. Er is angst, verwarring, lijden en wanhoop, maar er zijn ook tekenen van hoop en vertrouwen. Wij zijn allemaal verantwoordelijk, sommigen van ons meer dan anderen. Wij lijden allemaal onder de gevolgen, maar sommigen meer dan anderen. Gerechtvaardigd door de macht van de techniek en gedreven door hebzucht blijven te veel mensen de natuur overheersen en verkrachten in hun zucht naar “vooruitgang”. Te weinigen houden rekening met de gevolgen van onze daden.

 Rationele en technische antwoorden op de fysische en biologische uitdagingen van deze wereld beheersen ons en stompen onze gevoeligheid af voor het mysterie, de verscheidenheid en de uitgestrektheid van het leven en het universum. De spirituele diepte van de eenheid met de natuur wordt door een overmaat aan rationaliteit uit ons bewustzijn gebannen. Als we een antwoord willen geven op de prangende vragen van de vrouwen en mannen van onze tijd, moeten we dieper gaan en onze eenheid met de schepping versterken. Op dit vlak kunnen we veel leren van anderen, hun ervaring kan ons helpen om dieper in ons eigen geloof door te dringen en er inspiratie uit te putten. We moeten op het ritme van onze eigen hartslag de hoop en de genezing kennen waarnaar zovelen in de wereld van vandaag op zoek zijn, in het bijzonder degenen die jong of kwetsbaar zijn en er behoefte aan hebben dat er vrede heerst op aarde.

 Simpele antwoorden zijn er weinig. We worden geroepen te onderzoeken hoe wij kunnen leven en getuigenis geven. We moeten de tekenen van onze tijd beschouwen, onderscheiden wat onze opdracht inhoudt en moedig nieuwe wegen verkennen naar ecologische solidariteit.

 Healing a Broken World, nr. 5, 6, 8.

 

Bekijk alle cardoner articles

Deel