Zou er werkelijk nog iets nieuws te melden zijn over de Constituties van de Sociëteit van Jezus? Als dat het geval is, dan mogen we dat verwachten van Brian O’Leary, een Ierse jezuïet die de afgelopen dertig jaar onafgebroken over de Constituties geschreven en gedoceerd heeft. Maar zaten we dan op nog een boek over dit thema te wachten? Ik niet, maar nu ik het gelezen heb, ben ik er wel van overtuigd dat het een echte bijdrage levert tot een goed verstaan van deze tekst.

In een goed leesbare stijl toont O’Leary aan dat alle geschriften van Ignatius, het Geestelijk dagboek, het Verhaal van de pelgrim, de Geestelijke oefeningen en de Constituties, uitingen en verwoordingen zijn van één en dezelfde spirituele visie. Hij laat in deze “ontdekkingsreis” die visie opnieuw oplichten. Heel zijn veelzijdige en diepe kennis vertrouwt hij toe aan uitvoerige voetnoten, om zijn betoog te ontlasten en de lezer niet weg te trekken van de geestelijke ervaring die Ignatius met ons wil delen.

Die visie van Ignatius, zijn ervaring, is volgens O’Leary dat God aan het werk is. God is aan het werk in Ignatius’ leven, in het ontstaan van de Sociëteit van Jezus, in het leven van zijn eerste vriendengroep. Hij ziet het Verhaal van de pelgrim niet zozeer als een autobiografie van Ignatius, dan wel als zijn getuigenis hoe God in zijn leven gewerkt heeft. Dat Hij met hem is omgegaan zoals een goede leraar omgaat met zijn leerling. De mystieke begenadigingen die Ignatius heeft ervaren, verdiepen zijn verstaan van God en met name van de Drie-ene God, aan het werk in de wereld voor het heil van de mensheid. In de Geestelijke oefeningen wordt de retraitant geleid tot dat diepere verstaan en, zo het de Goddelijke Majesteit behaagt, tot de ervaring van God aan het werk. Hij wordt uitgenodigd ervoor te kiezen zich totaal te wijden aan dat werk “onder de standaard van Christus onze Heer”.

Wat in de Geestelijke oefeningen wordt aangeboden op het persoonlijke vlak, dat beogen de Constituties, aldus de auteur, op het gemeenschappelijke, institutionele vlak. Alhoewel Ignatius voor het schrijven van de Constituties de regels van andere ordestichters heeft bestudeerd, kiest hij voor een heel eigen opzet. Heel de opbouw is erop gericht veilig te stellen dat deze “minima societas” en alles wat zij doet, het werk is van God. Van roeping tot vorming, van de wijze van studeren tot de wijze van besturen, alles is doordrenkt van die alles overheersende visie: het is God die werkt, en wij doen er alles aan opdat God zich van ons kan bedienen als van geschikte werktuigen voor zijn werk.

O’Leary put uit alle beschikbare bronnen, met name uit de geschriften van pater Nadal en uit de brieven van Ignatius. Hij neemt je mee op zijn ontdekkingsreis, zet vraagtekens achter heel wat overgeleverde “zekerheden”. En stukje voor stukje blijkt de puzzel in elkaar te passen. Dan verschijnt het inspirerende beeld van de begenadiging van Ignatius, die hij heeft willen delen met zijn eerste vriendengroep en vervolgens met allen die zich geroepen voelden om zich in dit gezelschap ter beschikking van de Heer te stellen.

Sent into the Lord’s vineyard is een prachtig boek, geschikt voor geestelijke lezing en hernieuwde onderdompeling in de oerinspiratie van de orde. Maar het is evenzeer een boek dat kan dienen als naslagwerk. Een uitgebreide, fijnmazige index wijst de weg naar alle centrale begrippen en aspecten van het ignatiaanse erfgoed.

Gregory Brenninkmeijer S.J.

B. O’Leary S.J., Sent into the Lord’s Vineyard. Oxford 2012, 170 blz.