door Renate Cauwels

 In 2019 werd in Loyola, Spanje, een symposium over psychologie en de Geestelijke Oefeningen gehouden; Renate Cauwels was erbij.

In de zomer van 2019 had ik had het geluk om te mogen deelnemen aan een internationaal symposium in Loyola met als onderwerp: psychologie en de Geestelijke Oefeningen. Meer dan 200 mensen uit 35 landen kwamen daar bijeen. Elke dag hadden we minstens acht uur lezingen, workshops, ontmoetingen met experten. Neem daar nog bij het lange tafelen en de bijhorende uitwisselingen én de snelheid van spreken van Spanjaarden en hun schijnbaar onvermogen om iets helder en kort te vertellen. Kortom: een vol programma.

Het vorige symposium had dertig jaar geleden plaatsgevonden in Salamanca, ook in Spanje, met uitsluitend jezuïeten als deelnemers. Nu was er, naast de jezuïeten, een grote mengeling van vrouwelijke en mannelijke religieuzen en leken. Hun achtergrond was zeer gevarieerd: van psychologen, psychiaters, artsen tot retraitebegeleiders, leden van GCL en deskundigen in ignatiaanse spiritualiteit.

De bedoeling was om recente inzichten in de verschillende disciplines, psychologie en ignatiaanse spiritualiteit, te verwoorden en op die manier een meer complementaire deskundigheid op te bouwen. Beide zijn “middelen”, dus geen doelen op zich, en kunnen elkaar aanvullen en bevruchten – dat was de vooronderstelling die algemeen gedeeld werd. Op die manier kunnen de Geestelijke Oefeningen een nog meer “effectieve” dienst aan de wereld zijn.

Er kwamen 57 mensen aan het woord, maar door mijn gebrek aan kennis van de Spaanse taal kon ik niet zomaar om het even welke workshops kiezen. Vele zaken kwamen in de presentaties en discussies aan bod. Ik denk aan de werking van het brein wanneer we mediteren en innerlijke bewegingen proberen detecteren (zie artikel Roger Dawson, n.v.d.r.), maar ook aan het verwoorden van die innerlijke bewegingen waar Ignatius het over heeft. Heeft onze kennis van het bestaan van het onbewuste en het bewuste een invloed op hoe we de teksten van Ignatius moeten lezen?

Ik was speciaal geïnteresseerd in het verschil tussen mannelijke en vrouwelijke begeleiders en retraitanten en was heel blij te merken dat men vooral de verschillen in cultuur benadrukte. Hierbij kun je denken aan makkelijk of niet over je gevoelens kunnen praten, of al dan niet goed kunnen luisteren. Wat ook interessant was wat de gevolgen van onze mediacultuur zijn op de ontwikkeling van onze innerlijkheid en dus de tools waarmee we de Geestelijke Oefeningen doen.

Andere onderwerpen die ik nog wil noemen:

• Het belang van schuld(gevoel) en schaamte en hoe die de ontwikkeling van een mens beïnvloeden.
• Het proces van kiezen vanuit je innerlijk.
• Depressie en troosteloosheid, ofwel de invloed van bepaalde psychische aandoeningen op het ontvangen van de Geestelijke Oefeningen.

Wat heb ik meegenomen uit dit symposium?

Er is een test ontwikkeld waarin psychologen proberen na te gaan hoe volwassen iemand in zijn of haar roeping staat. In een workshop kregen we een verslag van hoe twee Amerikaanse priesters zichzelf beschreven. Daarmee gingen we aan de slag om te zien of we op een objectieve manier konden zeggen welke van hen het meest volwassen in zijn roeping stond. Het was duidelijk dat we daar met onze uiteenlopende culturele achtergronden verschillende meningen over hadden, hoewel het met de test vrij snel significant duidelijk was! Vanuit zo’n test kan men werken aan verdieping, sterkere verworteling in Christus en een groei in christelijke deugden. Ook ongeordende gehechtheden worden zo in kaart gebracht.

Voor de psychologie is de liefde de sterkste en meest positieve emotie. Ze kan een mens helen, doen groeien. Maar ook veiligheid in de relatie tussen een retraitant en een begeleider kunnen op psychologisch vlak een fantastische ruimte van groei openen. Vanuit de thema’s van zonde en vergeving was er uitgebreid aandacht voor de subtiele verschillen tussen opbouwend en afbrekend schuldgevoel. Als begeleider geeft me dit toch andere antennes wanneer deze thema’s in een retraite aan bod komen.

Op het symposium werd herhaaldelijk onderstreept dat mensen geen objecten zijn maar dynamische wezens, steeds op weg naar een nieuwe toekomst. De nederigheid werd daarbij altijd benadrukt: we weten meer niet dan wel over ons geestelijk leven. Om dan nog maar niet te spreken van genade en de invloed van een onzichtbare, ongrijpbare God. En we moeten ook beseffen dat wij altijd zullen moeten omgaan met imperfecties en onvermogen om bepaalde trauma’s of verlieservaringen volledig te verwerken.

Als uitsmijter wil ik nog de lezing vermelden van een psychiater die probeerde te achterhalen wat er precies met Ignatius aan de hand was toen hij in Manresa kenmerken van depressie vertoonde en zelfs aan zelfmoord dacht. Volgens de onderzoeker had Ignatius een tekort aan tryptofaan en daardoor aan serotonine. Weer eten (vooral vlees) bleek dan ook het juiste geneesmiddel om hem uit zijn “hel” te halen!

Renate is coördinator programma van de Oude Abdij in Drongen,
het bezinningscentrum van de jezuïeten in Nederland en Vlaanderen.
Ze omschrijft zichzelf als “gebeten door ignatiaanse spiritualiteit”
en werkt al vele jaren samen met de jezuïeten.