De presentatie van het laatste boek van Jan van Deenen markeerde de opening van het seizoen van het Ignatiushuis in september 2010. Van Deenen (1927), voormalig provinciaal van de Nederlandse jezuïeten, werkte lang in een achterstandswijk in Arnhem. Tegenwoordig begeleidt hij mensen op hun zoektocht naar spiritualiteit vanuit de Praktijkschool voor Levensvragen in Doetinchem. Eerder verschenen van hem: De mysticus in jezelf en Wijze parabels. De weg naar binnen. In Stroom van Leven nodigt hij de lezers uit om door middel van reflectie aan de hand van herinneringen na te gaan hoe God door de gebeurtenissen in hun leven tot hen spreekt, om zo de “gouden lijn” in hun leven te ontdekken. Hij plaatst zich hierbij in de traditie van Ignatius van Loyola.

Bij deze herinneringen wordt licht afgewisseld door duisternis. Alleen het positieve willen zien, bepaalde zaken afdekken is voorbijgaan aan de realiteit, schijnreflectie: “Bij nadere reflectie kom je tot de erkenning dat het leven voortdurend stroomt” (blz. 7). Ignatius spreekt van geestelijke oefeningen, zo ook Jan van Deenen: “Je kunt de waarde van herinneringen ontdekken door oefening. Eerst eens een fijn moment oproepen, bijvoorbeeld een vakantietocht of een heuglijke ontmoeting. Je probeert zo nauwkeurig mogelijk te kijken, als naar een schilderij. Welke details zie je, welke zijn je gevoelens? Hoe is het verloop van de gebeurtenis, wat wordt er gesproken? Niet oordelen, niet te veel interpreteren, alleen maar kijken en luisteren. Je laat daarna het beeld van de gebeurtenis los. Je vertrouwt het toe aan de levengevende stroom. Je laat de gebeurtenis naar binnen komen, naar je innerlijk. Je herinnert” (blz. 64-65).

De schrijver haalt verscheidene persoonlijke herinneringen op in dit boek, gelukkige herinneringen, maar ook situaties waarvan hij achteraf zegt dat het eigenlijk merkwaardig is dat hij eerst zijn onmacht moest ervaren voordat op een dood punt een eenvoudige waarheid werd geopenbaard. Bijvoorbeeld de ingeving van Christus “Wij doen het samen” op een moeilijk moment tijdens zijn provinciaalschap. Deze ervaring deed alle vragen en bezwaren ter plekke verdwijnen en de herinnering eraan voedt hem nog altijd (blz. 37).

In bijna alle hoofdstukken is er een wisselwerking tussen herinneringen enerzijds en passages uit de Geestelijke Oefeningen van Ignatius of de Bijbel anderzijds. Waar Van Deenen herinneringen beschrijft, is zijn stijl vaak impressionistisch – heel toepasselijk, het gaat immers vaak om gedachteflitsen:

“Harmonie van mensen, natuur, kosmos.
De tijd staat stil. Hier en nu.
Eeuwigheid in dit moment.
Dit is paradijs.
Ik herinner me: zo was het jaren geleden.
In de tuin met het konijnenhok.
Ik weet weer: vrede voor altijd.
Eeuwigheid in dit moment.” (blz. 32)

 Ignatius leert om op een soepele manier orde te scheppen in die voortdurende gedachtestroom, in die warboel van gevoelens. Om tot de zin van het leven te komen, speelt de Beschouwing om tot liefde te komen uit de Geestelijke Oefeningen de rol van leidraad: “Kijk hoe al het goede en alle gaven van je leven van boven neerdalen, zoals de zonnestralen van de zon en het water uit de bron” (GO 237). Deze meditatie, deze beelden van water en vuur, die ook terugkomen op de omslag van het boek, inspireren Van Deenen om de beweging in zijn leven te ontdekken: “Waar komt mijn bestaan vandaan, waartoe leidt het, wat zijn mijn ervaringen onderweg? Wat is de zin en betekenis van mijn leven?” (p.22).

Interessant is de cd die deel uitmaakt van het boek. Daarop staan onder andere oefeningen die de lezer alleen of met anderen kan doen om te ontspannen of om te luisteren naar de stilte. Jammer dat er achtergrondgeluiden zijn – tenzij dit ter illustratie is van de observatie waarvan sprake is in het volgende citaat:

“Op de laatste bank in de stille kapel.
Nog de geur van wierook na de hoogmis.
Geen monniken, geen gezang, geen geluid.
Toch wel, in de verte geraas van verkeer op de Twenteroute,
tegen de achtergrond van stilte hier, nu.” (p.89)

 In de inleiding presenteert Van Deenen Ignatius als een mysticus die wars is van theorie, iemand die concrete aanwijzingen geeft vanuit de eigen ervaring. Ik ben het met hem eens dat dit de moderne mens, die grote verhalen vaak wantrouwt, kan aanspreken. Stroom van Leven is een persoonlijke en laagdrempelige introductie tot de ignatiaanse spiritualiteit – de moeite waard.

Wiggert Molenaar S.J.

Jan van Deenen S.J.,

Stroom van Leven. Omzien naar je levensverhaal met Ignatius,

Gorinchem, Narratio, 2010, 108 blz., met cd