De paradox is een vinnige denkfiguur. Schijnbaar tegengestelde begrippen of ideeën worden samengebracht in één gedachtegang, en precies door dit samengaan voeren ze de lezer of toehoorder tot een diepere waarheid. Het nodigt uit tot een zoektocht. En soms ontdekken we dan dat de waarheid in kwestie eigenlijk niet in woorden uit te drukken valt. Gelieve in de dagelijkse omgang de paradox dus met mate te gebruiken.

Deze bundel artikelen wil aangeven hoe vruchtbaar de paradox is voor het denken in het algemeen (zie de bijdrage van Benoît Standaert) en voor de christelijke theologie in het bijzonder. In dat opzicht is dit boekje een kritiek op het “rechtlijnige denken”, dat vaak in vast omschreven “punten” denkt, zoals Bert Daelemans in een inleidend artikel stelt. Vast omlijnde begrippen nodigen immers niet echt uit tot intellectuele vernieuwing. Plaats ze in een creatieve spanning tot elkaar en ze komen tot leven. Bovendien koppelt de architect in Daelemans aan de paradox een ruimtelijke metaforiek: de paradox opent een spanningsveld waarin we verder geleid worden, hij schept ruimte waarbinnen nieuwe verbanden mogelijk worden. Hij voert ons dieper in onze complexe en vaak tegenstrijdige werkelijkheid en brengt ons dus naar een hogere waarheid.

Kritiek van de veilige “rechtlijnigheid” dus, maar tegelijk willen de redacteurs aantonen dat de paradox hoe dan ook in het hart staat van het christelijke denken. Elk artikel van de bundel doet een thema oplichten. Zo behandelt Christophe Brabant de paradox van het spreken over God: woorden en beelden schieten tekort om te spreken over God; alleen als we ons hiervan bewust zijn, doen we Hem recht. Een vergelijking met de deconstructivistische filosofie van Jacques Derrida maakt duidelijk dat, hoe onvolmaakt ook, ons spreken over God altijd contextueel bepaald is: het geeft aan in welke richting we Hem zoeken.

Peter Schmidt neemt de Schrift als uitgangspunt van zijn reflectie: de Schrift staat niet naast of boven de menselijke woorden, alsof de auteur een restloos doorgeefluik van Gods Woord is. De moderne exegese heeft aangetoond dat dit Schriftwoord door en door menselijke woorden zijn, vanuit een menselijke – al te menselijke – context, met al zijn beperktheden en contradicties.

Geert Van Oyen en Lea Verstricht stellen twee paradoxen uit de Bijbel zelf aan de orde. Aangaande het vers “Mijn God, mijn God, waarom hebt U mij verlaten?” (Mc 15,34) vraagt de eerste zich af hoe we deze schreeuw naar God moeten begrijpen. Komt hij niet uit de mond van Hem die zelf Zoon van God genoemd wordt? Hoe kan God dan tegelijk zo aanwezig en afwezig zijn? Lea Verstricht behandelt het thema schepping in de Bijbel – of hoe schepping ook altijd loslaten en herscheppen veronderstelt.

Kristof Struys gaat naar het paradoxale hart van het christelijk geloof waar schepping, menswording en de goddelijke Drie-eenheid organisch samenhoren. Wanneer we geloven dat God dicht bij de mens staat – als Schepper, in Jezus Christus – gaat dit niet ten koste van de mens. God en mens staan niet in een concurrentiepositie tot elkaar. Integendeel, in deze relatie met God die zelf relatie is  − want drie-een (doxologisch) – vindt de mens bij uitstek het heil (soteriologisch).

Tenslotte ziet Jacques Haers in de drie canonieke geloften een paradoxale strategie: in navolging van Jezus Christus plaatst de religieus zich aan de kant van de armen, de onderdrukten en de eenzamen. Hij/zij doet dat precies om in het licht van het Rijk Gods armoede, onderdrukking en uitsluiting mee uit de wereld helpen.

Wijselijk Onwetend. De paradox in het christelijk geloof is een boekje voor wie een frisse insteek wil in de christelijke theologie. De lectuur ervan is pittig: de paradox valt niet te vatten voor wie er oppervlakkig overheen leest. Maar wie naar de kern ervan durft te gaan, wordt er niet door losgelaten. Er opent zich dan een weg naar “passioneel” denken (naar een uitdrukking van Bert Daelemans), en vandaar naar nieuwe ideeën. Dit werkje zet in beweging, alvast intellectueel, en stimuleert om nieuwe wegen te gaan.

Walter Ceyssens S.J.

Christophe Brabant & Bert Daelemans S.J. (red.),
Wijselijk onwetend. De paradox in het christelijk geloof,
Averbode, Altiora, 2014, 176 blz.